SANDJAK DE'ALEXANDRETTE VE HATAY DEVLETİ
POSTA TARİHİ VE PULLARI

Birinci. Dünya Harbi'nden önce İngiliz ve Fransız'ların aralarında imzaladıkları gizli "Sykes - Picott" antlaşması gereği Gülek Boğazı, Kozan, Çukurova, Urfa, Ayntab, Maraş ve Hatay Bölge'leri Fransız'lara bırakılacaktı. Fakat yapılan kanlı çarpışmaların sonunda pes eden Fransa, Ankara Millet Meclisi Hükümeti ile bir Antlaşma yaparak (20.10.1921 Tarihli Ankara Antlaşması gereği); Hatay hariçsöz konusu diğer bölgelerden anlaşma yoluyla ve biraz da cebren çekilecektir.
Bizim Hatay olarak tanıdığımız işte bu "Sandjak" içinde kalan eski Osmanlı Mülki taksimatına göre yapılan bir postahane listesi bilgi olarak eklenmiştir. Söz konusu cetvele, bu yerleşim birimlerinin Ankara Anlaşması’na kadar geçen süre içerisinde yaşadıkları işgal sırasında görülen İngiliz ve Fransız Sahra Posta Damgaları da dâhildir. Bu arada İngiliz'ler, Filistin için bastırdıkları işgal pullarını hem Antakya'da, hem de İskenderun’da kullanmışlardır. Fransız'lar ise 1920'ye kadar T.E.O. (Territoires Ennemis Occupés) (İşgâl Edilmiş Düşman Toprak'ları) üst baskı'lı; 1920 / 1923 ara'sı O.M.F. Syrie (Occupation Militaire Française) (Fransız Askerî İşgâl'i) üst baskılı; 1923 / 1924 arası Syrie Grand Liban veya Syrie üst baskılı Fransız pulları kullanmışlardı. Bu tarihte Suriye için tabettirilen resimli pullar ile üst baskı devri bitmiştir.
Burada ilâve edilmesi gereken bir konu; 1920 yılının Nisan ve Temmuz Aylarında çıkan Arap isyanında bastırılıp Halep ve Şam'da kullanılan pullar, bu bölge'de hiç görülmemiştir. 1921 ilâ 1937 seneleri arasında Suriye pul ve damgalarını kullanan bölge; 1937 Ocağından itibaren özel üst baskılı Suriye pulları kullanmağa başlamış ise de; damga'lar değişmemiştir.
20.10.1921 tarihinden sonra Fransız Manda'sında yaratılan "Büyük Suriye" Devlet'inin Halep Eyaletine bağlanan bu bölge; Atatürk'ün devamlı baskı ve tehditleri sonucu yarı özerk bir bölge olarak Ocak 1937 tarihinde "Sandjak d'Alexandrette" olarak yeniden düzenlenmişti. Fransız'ların en büyük dileği, Atatürk’ün hastalığını yenemeyip ölmesi sonrasında bölgeyi tamamen Fransa’ya bağlamaktı. Ancak mareşal üniformasını giyip Adana Tren İstasyonu’na gelip Fransız Subaylarının hatırını sorduğunu görünce işin rengi değişti. Bu arada Türk Ordusu sarı alarma (teyakkuz) geçirilmişti. Aceleyle bir referandum yaparak "Sandjak d'Alexandrette" yi bıraktılar.
Bir süre daha Suriye üst baskılı pulları kullanılmaya devam edildi. Fakat Suriye meclisine İskenderun’dan 3 Mebus seçilmesi, ardından İskenderun hükümetinin kurulması Suriyelilerin Fransızlara darılmasına sebep oldu ve “size pul vermiyoruz” dediler. Böylece 1938 yılında kısa süreli bir pul krizi doğdu. Bu arada Hatay Başbakanı Abdurrahman Melek’in anılarından bir paragraf aktarmak isterim.
“ ………. Bu mesele de kapandıktan sonra posta pulları işi ortaya çıktı: Hatay'da mevcut posta pulu kalmamıştı. Suriye hükümeti Hatay'a pul göndermez oldu. Bir gün postanelerde hiç pul kalmadığı Hatay posta idaresi tarafından bildirilince birikmiş olan mektupları gece Payas'a gönderdik. Orada mektuplara Türk pulları yapıştırılarak Türk postanesine tevdi edilmek (verilmek) suretiyle posta işlerimiz de aksamamış oldu.
Hatay posta pulları yaptırmayı düşündük, fakat bunun için İsviçre'de Milletlerarası Posta Birliği Bürosu'na, Hatay devletinin postalarını tescil ettirmek zaruri idi. Milletler Cemiyeti'nin Hatay statüsüne göre harici temsili olmadığından Hatay hükümeti, doğrudan doğruya milletlerarası büroya müracaat edemezdi. Fransız hükümeti vasıtasıyla müracaat edilmesini münasip gördük. Pek kısa bir müddet içinde Fransız hükümeti Hatay postalarını tescil ettirdiğinden (UPU’ya) Milletlerarası Hatay Postaları ihdas edilmiş (kurulmuş) oldu. Biz de Hatay pulları çıkararak milletlerarası postalar camiasına girmiş olduk.”

Birkaç kelimeyle Fransız Fiskal Pulları’ndan da söz etmek istiyoruz. A.D.P.O. (Administration Dette Publique Ottomane) ve A.D.P.O.Z.Q. (Administration Dette Publique Ottomane Zone Quest – bu pullar Lübnan’ın batı kesiminde kullanılmıştır) pulları, Osmanlı / Fransız ilişkilerinin ekonomik sonucudur. Çünkü biliyorsunuz modernleşme harcamaları sonucu Fransa’ya büyük miktarda borcumuz vardı.
A.D.P.O. ve A.D.P.O.Z.Q pullarının Sanjak De Alexandrette’de – Hatay’da kullanımı ise şöyle: İskenderun Hükümeti zamanında, bu pullar daha çok büyük ve küçükbaş hayvan, balık vergilendirilmesinde kullanılmıştır. Bildiğiniz gibi İskenderun daha önce Halep Sancağı'na bağlıdır. Osmanlıların toprak kaybıyla beraber Fransızlarca işgal edilir ve Suriye’ye bağlanır. İskenderun Suriye'den ayrılınca, zaten Fransızların denetim ve gözetimi altında olan İskenderun Sancağı Hükümeti uygulamayı sürdürür ve pullar damga pulu gibi hayvanların ve diğer emtianın alım - satım ve vergilendirilmesinde kullanılır. Ayrıca hayvan sicillerinin kaydedildiği defterlere yapıştırılır. Taş plakların, Fransız ve İngiliz sigaralarının, yiyecek maddelerinin üzerine, yani o dönemde dışarıdan gelebilecek her tür maddeye yapıştırılır.
Bu pullar bugün kitap, dergi ve CD’lere yapıştırılan bandroller gibi kullanılmış ama geliri devlet kasası yerine yurt dışına gitmiştir. Gümrük İdaresi, İthalat, İhracat ve dahili ticaret kanalları elinde bulunan Fransızlar pullarla toplanan vergileri ciddi bir kayıt altına alma zahmetine girmemiş, memurlar, bizim para kasamız cebimizdir zihniyetiyle hem vergi toplamış hem de Osmanlı İmparatorluğunun borçlarını faizleriyle katlamıştır. Fransızlar, İskenderun Sancağını bırakırken Suriye, paramızı Suriye parası karşısında %60 oranında devalüe etmeyi de ihmal etmemiştir.

Postahane Listesi
1. ALTINÖZÜ Halep, Halep, Antakya; Kariye eski nahiye. Altınözü’nün, Posta Hanesi yoktu ama Antakya'dan dağıtım yapılırdı. 26.02.1919'da Fransız'lar tarafından işgal edildi.
2. ANTAKYA Halep, Halep; Antakya kaza merkezi. Antakya İstanbul'dan 240 saat uzaklıktaydı. Posta hizmetleri 1870 senesinde başladı. 1881'de telgrafhane'si kuruldu. 27.10.1918'de İngiliz'ler tarafından işgal edildi. Fransız'lar 26.02.1919 tarihinde işgale katıldılar.
[emp] 27.10.1918 / 30.04,1920 ARMY POST OFFICE SZ 56
[fmp] 26.02.1919 / 20.10.1921 TRÉSOR ET POSTES 606
3. ARSUS Halep, Halep, İskenderun; Arsuz nahiye merkezi. Uluçınar posta ve telgraf hizmetleri 1901 yılında başladı. 1919 Başlarında Fransız'lar tarafından işgal edildi.
4. BAGRAS Halep, Halep, İskenderun; Kariye eski nahiye. Ötençay’ın posta hizmeti yoktu. 10.11.1918'de İngiliz'ler tarafından; 26.02,1919’da Fransız'lar tarafından işgal edildi.
5. BEYLÂN Halep, Halep; Belen kaza merkezi. Belen İstanbul'dan 230 saat uzaktaydı. Posta ve telgraf hizmetleri 1882 yılında başladı. 08.11.1918 ile 13.11.1918 arası 41. Piyade Tümen karargâhıydı. (S/P 63). 13.11.1918'de İngiliz'ler tarafından, 26.02,1919’da Fransız'lar tarafından işgal edildi.
6. HAMAM Halep, Halep, Kilis; Kariye ve Ilıca. Hamam posta ve telgraf hizmetleri 1905 yılında başladı. 25.12.1918'de İngiliz'ler tarafından; 26.02,1919’da Fransız'lar tarafından işgal edildi.
7. HARBİYE Halep, Halep, Cisr eş şugur; Harbiye nahiye merkezi, Harbiye’nin Posta Hanesi yoktu fakat Antakya'dan dağıtım yapılırdı. 25.10.1918'de Fransız'lar tarafından işgal edildi.
8. İSKENDERUN Halep, Halep; İskenderun kaza merkezi ve tren istasyonu. İskenderun İstanbul'dan 220 saat uzaktaydı. Posta ve Karantina hizmet'leri 1856 yılında başladı. Telgrafhanesinin ise 1881 yılında açıldığını tahmin ediyoruz.
Yabancı posta hizmeti olarak:
Fransız Konsolosluğu’nun özel postası (1840 / 1852).
Fransız Posta Hanesi (1852 / 1914). (damga no.ları (3766 ve 5079)
Lloyd Austrico Vapur'ları Posta Acentesi (1854 / 1862).
Avusturya Posta Hanesi (1862 / 1914).
Hıdviye Vapur'ları Posta Acentesi (1870 / 1872).
Rus Posta Vapurları Posta Acentesi (1855 / 1914). (damga no. 782)
Asia Minor Vapur'ları Posta Acentesi (1890 / 1900) çalışırdı.
27.03.1915 ile 08.11.1918 arası 41. Piyade Fırka'sı karargâhıydı. (S/P 63). 09.11.1918'de İngiliz'ler ve Fransız'lar tarafından müştereken işgal edildi.
[emp] 09.11.1918 / _.12,1919 ARMY POST OFFICE SZ 56
[fmp] 09.11.1918 / 21.10.1921 TRESOR ET POSTES 606
9. KARA MURT HAN Halep, Halep, Antakya; Kara Murt nahiye merkezi. Maraş Boğazı Posta Hane’si olmamasına rağmen İskenderun’dan dağıtım yapılıyordu. 25.10.1918'de Fransız'lar tarafından işgal edildi.
10. ORDU Halep, Halep, Cisr eş şugur; ordu nahiye merkezi, Yayladağ posta hizmetleri 1901 yılında başladı. 19.02.19'da Fransız'lar tarafından işgal edildi.
11. REYHANÎYE Halep, Halep, Harim; Reyhanîye nahiye merkezi (eski Amikabad nahiyesi). Reyhanlı İstanbul'dan 253 saat uzaktaydı. Posta Hanesi olmadığından Antakya'dan dağıtım yapılıyordu. 19.10.18'de Fransız'lar tarafından işgal edildi.
12. SÜVEYDİYE Halep, Halep, Antakya; Süveydiye nahiye merkezi. Samandağ posta, telgraf ve gümrük hizmetleri 1897 yılında başladı. 28.02.1919'da İngiliz'ler tarafından; _.03,1919’da Fransız'lar tarafından işgal edildi.
13. ŞEYH et TAHTÂNÎ Halep, Halep, Antakya; Kuseyr nahiye merkezi. Şenköy Posta Hanesi yoktu ama Antakya'dan dağıtım yapılıyordu. 25.02.19'de Fransız'lar tarafından işgal edildi.

İskenderun Sancağı'nda ilk önce Suriye Pulları üzerine sürşarjlanmış pullar kullanılmıştır. Daha sonra Hatay Devletinin kurulması ile birlikte Hatay Devlet Postası'da önce U.P.U'ya resmen kaydedilmiş, sonra Hatay Devleti Pulları basılmıştır. Hatay Devletinin Türkiye Cumhuriyeti tarafından ilhakına kadar Bu dönemde 83 adet pul basılmıştır. Bu pulları tarihsel dönem olarak 4 bölümde incelemek gerekir.

1. Suriye Pulları üzerine sürşarjlı pullar dönemi,
2. Türkiye Cumhuriyeti Pulları üzerine sürşarj dönemi,
3. Hatay Devleti Pulları dönemi,
4. Hatay’ın Türkiye’ye İlhak’ı sürşarjlı pullar dönemi.

Birinci Bölüm: Suriye Pulları üzerine sürşarj yapılarak üretilen pulların tamamı 5 seriden oluşur. Bu dönemin pullarının tirajları azdır. En önemlisi Atatürk Matem Serisi’dir. Atatürk matem serilerinin sürşarj sahteleri bulunmaktadır. Bu bölümün posta damgaları expozanların çok aradığı materyallerdir.
İkinci Bölüm: TC pulları üzerine yapılan Hatay devleti sürşarjıdır. Bu bölüm 3 seriden oluşur. 3. serinin son pulu 12 kuruş değerinde takse pulu olup en değerlisidir.
Üçüncü Bölüm: Hatay devleti posta pullarıdır. İki seriden oluşan bölümün tirajları 50.000 adettir takse pullarının tirajları ise 20.000 adettir. Posta damgalı zarflarına oldukça çok rastlanır. Hatay pullarının sadece 17 adedi sürşarjsız, 66 adedi ise sürşarjlıdır. A. Nusret Pulhan’ın tesbit ettiği 32 sürşarj erörü bulunmaktadır.
Dördüncü Bölüm Hatay Devleti'nin İlhakı anısına Hatay Devleti Pullarının "İlhak Tarihi" olarak sürşarjlanmasıdır.

Koleksiyoncular daha çok posta damgalı zarflara ve kartlara önem verirler. Bu nedenle Hatay Devleti’nin çıkardığı düz ve cevaplı posta kartları çok rağbet görmekte olup bunların çoğu Fransa ve Suriye’den getirilmektedir.